Ekoedukacja. Praktyka i teoria w parze

Fundacja Nasza Ziemia w momencie rozpoczęcia swojej działalności w 1994 roku postawiła sobie zadanie, aby przede wszystkim motywować i inspirować Polaków, szczególnie tych najmłodszych, do wrażliwości na sprawy Matki Ziemi. Konsekwentnie realizujemy ten cel, prowadząc nasze sztandarowe przedsięwzięcie Akcję Sprzątanie świata – Polska oraz realizując na przestrzeni minionych lat całe mnóstwo projektów stricte edukacyjnych, takich jak na przykład „Lekcja Nieśmiecenia”. Czynimy to nieprzerwanie we współpracy z partnerami i kadrą pedagogiczną z tysięcy placówek oświatowych.

„Lekcja Nieśmiecenia”

„Lekcja Nieśmiecenia” to ekologiczny projekt edukacyjny realizowany przez Fundację Nasza Ziemia we współpracy z firmą Henkel Polska. Skierowany jest do kadry pedagogicznej placówek oświatowych oraz ich podopiecznych (uczniów, przedszkolaków czy wychowanków). Celem projektu jest teoretyczna i praktyczna nauka ekologicznych nawyków związanych z segregacją odpadów. Co roku w ramach projektu nauczycielom i pedagogom udostępniane są bezpłatne materiały edukacyjne oraz organizowany jest konkurs, w którym 20 placówek może wygrać stacje do praktycznej nauki selektywnej zbiórki odpadów. W dotychczasowych czterech rocznych edycjach projektu rozdaliśmy już 80 takich stacji! W projekcie przyznawany jest również tytuł „Ambasadora Nieśmiecenia”, a ostatnią, IV edycję wzbogaciliśmy o finansowe granty dla placówek, których kampania promująca nieśmiecenie okazała się najatrakcyjniejsza. Projekt oczywiście odnosi się także do misyjnego programu Fundacji Nasza Ziemia – Akcji Sprzątanie świata. Pierwsze 100 placówek, które zgłosi swój konkursowy projekt, otrzymuje w związku z tym Niezbędniki Wolontariusza Naszej Ziemia, czyli wszystko, co potrzebne, by bezpiecznie i poprawnie wziąć udział w Akcji. „Lekcja Nieśmiecenia” to zatem kompleksowy projekt edukacyjny, w którym praktyczną stronę zagadnienia wspiera atrakcyjnie przedstawiona, ale przede wszystkim merytorycznie przygotowana wiedza teoretyczna.

Zobacz film z zakończenia IV edycji projektu „Lekcja Nieśmiecenia”

Ekoedukacja zmienia świat…

…a nauczyciele są najlepszymi przewodnikami tych zmian. Parafraza słów Nelsona Mandeli w pełni oddaje nasz fundacyjny stosunek do kadry pedagogicznej, z której kolejnym już pokoleniem współpracujemy. Mamy wiele szacunku dla ich pracy i zaangażowania w ekologiczne projekty edukacyjne, do których rokrocznie zgłasza się liczne grono nauczycieli, wychowawców i edukatorów. Ich zapał, ciekawe pomysły i energia do działania sprawiają, że czujemy sens naszej pracy. Tym bardziej chcemy, aby byli zadowoleni z projektu, w którym uczestniczą, ale też, aby to, co otrzymują, wzbogacało ich osobistą wiedzę i doświadczenia, a jednocześnie było ciekawe dla ich podopiecznych.

Wychodząc z założenia, że edukacja ekologiczna powinna odbywać się przez cały rok, wspieramy szeroko pojętych pedagogów w jej prowadzeniu, proponując materiały edukacyjne opracowane nie tylko przez ekspertów z zakresu ekologii, lecz także nauczycieli praktyków. Oferujemy dzięki temu zestawy scenariuszy z obudową metodyczną w postaci: kart pracy, zestawów zadań oraz ćwiczeń dla różnych grup wiekowych dzieci i młodzieży, które opatrzone są szczegółowymi wskazówkami odnośnie do sposobu wykorzystania tych materiałów na zajęciach. Nauczyciele korzystający z naszych pakietów edukacyjnych otrzymują zatem również wsparcie metodyczne. A jak wynika z badań, które przeprowadzamy w tym projekcie, właśnie to wyróżnia naszą ofertę na tle innych materiałów do „zielonej edukacji”.

Co jest w środku?

Bezpłatne materiały edukacyjne przygotowywane w ramach „Lekcji Nieśmiecenia” umożliwiają przeprowadzenie cyklu zajęć opracowanych według planu „od problemu do poszukiwania rozwiązań”. Uczestnicy zajęć najpierw obserwują skalę zjawiska, co prowadzi ich do wniosku, że śmieci stanowią ogromny problem dla naszej planety. Następnie uczą się prawidłowej segregacji odpadów i są motywowani do podejmowania codziennych działań mających ograniczać produkcję śmieci, na przykład dzięki robieniu przemyślanych zakupów.

Komplet materiałów edukacyjnych opracowanych w ramach opisywanego programu obejmuje cztery pakiety edukacyjne. W każdym z nich znajduje się przewodnik metodyczny, w którym opisano założenia „Lekcji Nieśmiecenia” i zawarto treści zajęć dostosowane do wieku odbiorców.

Z troską o każdą grupę wiekową

W myśl przysłowia „Czym skorupka za młodu nasiąknie, tym na starość trąci” nasz program ma konstrukcję spiralną. Oznacza to, że materiały przeznaczone dla grup starszych poszerzają zagadnienia poruszane w zadaniach dla najmłodszych odbiorców.

Najmłodszych, czyli dzieci przedszkolne oraz z klas młodszych szkoły podstawowej, wdrażamy w problematykę zaśmiecania środowiska za pomocą trzech animacji z sympatycznym bohaterem – Zajączkiem Dobra Rada. Pomaga on dzieciom zrozumieć problem zaśmiecania środowiska i uczy pożądanych zachowań, takich jak segregowanie odpadów i odpowiedzialne robienie zakupów. Uczniowie klas IV–VI poznają problem zanieczyszczania środowiska z perspektywy rodziny Zajączkowskich. Na przykładzie tej rodziny zwracamy uwagę na problem dużej ilości śmieci tworzonych w gospodarstwach domowych, co pozwala dostrzec związek między zakupami a ilością powstających odpadów. W tym pakiecie proponujemy zadania do utrwalania zasad segregacji odpadów oraz przedstawiamy losy popularnych śmieci z naszych domostw. Karty z zadaniami motywują więc do zmiany sposobu robienia zakupów, by śmieci wokół nas było coraz mniej!

W pakiecie dla klas VII–VIII proponujemy zadania przedmiotowe pozwalające poszerzyć wiedzę o skali zjawiska zaśmiecania środowiska dawniej i współcześnie. Proponowane zadania z geografii i matematyki pomagają uczniom zauważyć między innymi powiązania między naszymi codziennymi działaniami a pogarszającą się kondycją akwenów. Zestaw doświadczeń biochemicznych przekonuje z kolei o szkodliwości dzikich wysypisk śmieci dla środowiska, a zadania do przedmiotu wiedza o społeczeństwie pozwalają uczniom zrozumieć, jak ustalane są opłaty za odbiór śmieci, i zauważyć, że segregacja może być dla nich jako członków społeczeństwa po prostu opłacalna. Natomiast zestaw zadań z języka obcego zachęca do przygotowania kampanii edukacyjnej w celu promowania idei nieśmiecenia w społeczności szkolnej.

Autorki materiałów edukacyjnych dołożyły wszelkich starań, aby scenariusze z obudową dydaktyczną pozwoliły prowadzić ciekawe i angażujące lekcje lub zajęcia pozalekcyjne. Efekt ten jest możliwy do uzyskania dzięki zróżnicowaniu proponowanych przez specjalistów współpracujących z Fundacją Nasza Ziemia metod nauczania, ze szczególnym uwzględnieniem metod badawczych, grywalizacji i innych o charakterze aktywizującym ucznia. Są one pomocne w rozwijaniu między innymi krytycznego myślenia, rozumowania przyczynowo-skutkowego czy wnioskowania, a także pozwalają na kształtowanie tak zwanych kompetencji kluczowych, czyli umiejętności, wiedzy i postaw niezbędnych do samorealizacji i rozwoju osobistego, aktywnego obywatelstwa, integracji społecznej oraz późniejszego znalezienia zatrudnienia.

Poznajemy Wasze opinie

Należy podkreślić, że Fundacja Nasza Ziemia podchodzi metodycznie do przygotowywania opisanych materiałów edukacyjnych. Już w I edycji programu „Lekcja Nieśmiecenia” przeprowadziliśmy sondaż w szkołach, by dowiedzieć się, czy nasze działania spełniają Wasze oczekiwania. Z badania zrealizowanego w grupie 936 nauczycieli dowiedzieliśmy się, że szkoły podstawowe podejmują konkretne działania mające pomóc w kształtowaniu proekologicznych postaw u uczniów, a bezpłatne materiały edukacyjne są dla nich ważną i cenioną pomocą w tym procesie (co drugi nauczyciel sięga po nie, by wykorzystać je jako źródło inspiracji i aktualnej wiedzy).

Również w IV edycji projektu poprosiliśmy o opinię nauczycieli i wychowawców, którzy skorzystali z dostarczonych przez Fundację Nasza Ziemia materiałów edukacyjnych. Respondenci zostali zapytani o wartość merytoryczną zadań, ich przydatność w praktyce edukacyjnej i dostosowanie do zróżnicowanych potrzeb uczniów. Badani pedagodzy mieli też możliwość wskazania swoich oczekiwań względem materiałów edukacyjnych na przyszłość. Na pytania ankietowe odpowiedziało 181 nauczycieli. Z nieukrywanym zadowoleniem przyjęliśmy pochlebne opinie o naszych materiałach. Ankietowani uznali je za przydatne w pracy i wartościowe merytorycznie. Stwierdzili także, że są one dostosowane do zróżnicowanych potrzeb edukacyjnych dzieci i młodzieży.

Podobnie jak w 2021 roku wypowiedzieli się ponadto na temat bieżących potrzeb w zakresie edukacji ekologicznej, tym razem mając na uwadze zmieniającego się odbiorcę – ucznia określanego mianem cyfrowego tubylca. Z sondażu wynika, że nauczyciele wciąż potrzebują gotowych, dobrych i angażujących materiałów poprawnych merytorycznie i dydaktycznie. Wśród nich istotną rolę odgrywają karty pracy przeznaczone do druku, wzbogacone ilustracjami, historyjkami obrazkowymi czy szablonami do kolorowania (stosownie do wieku odbiorcy). Według badanych bezpłatne materiały edukacyjne powinny zawierać ciekawe treści przedstawione w przystępny sposób dla dzieci i młodzieży, odsyłać do krótkich filmów, w tym instruktażowych, a także oferować gry oraz elementy interaktywne. Wskazuje to na potrzebę kontynuowania prac w kierunku przygotowywania gotowych pakietów do edukacji ekologicznej.

Podsumowanie

Po analizie sondażu przeprowadzonego wśród nauczycieli oraz na podstawie – zainspirowanych tematyką konkursów z czterech edycji „Lekcji Nieśmiecenia” – projektów, które do tej pory zrealizowaliśmy w szkołach i przedszkolach, wnioskujemy, że nauczyciele dostrzegają potrzebę rozwiązywania problemów ekologicznych w swoim najbliższym otoczeniu. Wiedzą, że mają moc oddziaływania na kształtowanie postaw dzieci i młodzieży, a za ich pośrednictwem na zmianę nawyków dorosłych. Wieloletnie doświadczenia ze współpracy z nauczycielami pokazują, że do realizacji projektów ekologicznych niejednokrotnie potrafią oni włączyć całą społeczność szkolną, a nawet lokalną, z przedstawicielami władz włącznie. Szkoły z aktywną kadrą pedagogiczną zaangażowaną w działalność ekologiczną dają nam jako obywatelom gwarancję dobrej realizacji zadania wskazanego w preambule podstawy programowej kształcenia ogólnego, ubranego w piękne słowa:

„Szkoła dba o wychowanie dzieci i młodzieży w duchu akceptacji i szacunku dla drugiego człowieka, kształtuje postawę szacunku dla środowiska przyrodniczego, w tym upowszechnia wiedzę o zasadach zrównoważonego rozwoju, motywuje do działań na rzecz ochrony środowiska oraz rozwija zainteresowanie ekologią”.

dr Lena Tkaczyk
Główna Koordynatorka Projektów Edukacyjnych
Fundacji Nasza Ziemia